Սովետական
ԵՒ ՅԵՏՍՈՎԵՏԱԿԱՆ դպրոցը ԼԵԶՈՒ ՉԻ
ՍՈՎՈՐԵՑՐԵԼ
նացիոնալիստների մէջ է եւ ոչ թէ մարքսիստների:
© Կարէն Ա.ՍԻՄՈՆԵԱՆ
ԱՌԱՋԻՆ ԴՐՈՒԱԳ
ԹԱՐՄԱՑՆԵՆՔ ՄԵՐ ՅԻՇՈՂՈՒԹԻՒՆԸ
Ով պաշտպանում է ազգային մշակոյթի կարգախօսը՝ նրա տեղը բուրժուականնացիոնալիստների մէջ է եւ ոչ թէ մարքսիստների:
Վ. Լենին
Սովետական դպրոցը ԼԵԶՈՒ ՉԻ ՍՈՎՈՐԵՑՐԵԼ:
Փոխարէնը սովետական լեզւաբաններին յանձնարարել է դիւրինացնել «ժողովրդին լեզու սովորեցնելու գործը»: «Դիւրինացուած լեզուի» գաղափարը պարզապէս թմրադեղ է՝ լեզուն լլկելու ցաւը մեղմելու համար: Ճշգրիտ գիտութիւնների մարզի մէջ ոչ մի մարքս-լենինեան գաղափարական դեռ չի իջել Պիւթագորասի թեորեմը դիւրինացնելու մակարդակին: Դիւրութեամբ ոչինչ ձեռք չի բերւում: Դիւրութեամբ միայն հնարաւոր է մնալ տգէտ եւ անուսում:
Համատարած անգրագիտութիւնը քօղարկելու նպատակով էր, որ 1930-ին մշակուեց գրաւոր խօսքը բանաւորին մօտեցնելու սկզբունքը:
Խօսակցական կամ բանաւոր լեզուի ազդեցութիւնն ու ներխուժումը գրական կամ գրաւոր լեզուի մէջ միշտ եղել է այն ժամանակ, երբ գրական լեզուն ենթարկուել է ոչ միայն օտար ազդեցութիւնների, այլեւ՝ օտար թելադրանքի:
Մեր առաջին գրական լեզուն լլկուեց երկու հիմնական պատճառով: Նախ դպրանոցները դադարեցին իրենց երբեմնի նախանձախնդրութիւնը հայերէնի ուսուցման նկատմամբ, երբ յայտնուեցին
Սմբատ Զարեհաւանդուց ծայր առած պղտոր ժամանակների
մէջ: Եւ ապա օտար նւաճողների հարիւրամեայ տիրապետութեան ընթացքին հայերէնը ենթարկուեց նրանց բանաւոր խօսքի աւերող ազդեցութիւններին:
Եւ 19-րդ դարի ընթացքին Պոլսի եւ Մոսկուայի գրողների ու հրապարակախօսների ջանքերով ստեղծուած հայերէնի երկու գրական լեզուներից մէկը յայտնուելով պրոլետարական դիկտատուրայի տակ, խափանեց արեւելահայ գրական լեզուն այնպէս, ինչպէս հիմա տեսնում ենք, իսկ Արտերկրի «հայրենիք անսահմանօրէն
սիրող եւ օր ու գիշեր «Ուր էլ գնաս, ուր էլ մնաս» բոլշեւիկեան խաբկանքի կարգախօսը իւրացրած մեր հայրենակիցները արեւմտահայ գրական
լեզուի ճակատագիրը հանձնեցին ոչ աւելի ոչ պակաս՝ ԵՈՒՆԵՍԿՈ‐ին եւ անպայման մի վստահութեամբ,
թէ ԵՈՒՆԵՍԿՈ-ն է բանալու իրար յետեից գոցուող
դպրոցները եւ աշակերտութիւնն էլ պէտք ներկայացնեն միջազգային մշակութային այդ կազմակերպութեան
աշխատակիցների զաւակները…
ԵՐԿՐՈՐԴ ԴՐՈՒԱԳ
ՕՐԻՆԱԿԱՐԳՈՂՆԵՐԻ ԿԱՐԳԱԶԱՆՑՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ
Համալսարանական
Յովհ. Բարսեղեանը եւ նրա պաշտօնակիցները, որոնք մինչեւ հիմա հանդէս են եկել ի պաշտպանութիւն յեղափոխական խեղագրութեան, թիւրիմացութիւններ ստեղծելու բացառիկ վարպետներ են: Բացի թիւրիմացութիւններից, նրանք նաեւ առանց քաշուելու, իրենց բոլոր հրապարակումների մէջ ՄԻՏՈՒՄՆԱՒՈՐ շփոթում են հարցադրումները:
Մեր այս բանասէրը, օրինակ, շփոթում է մեր երկու գրական լեզուները , որոնք ՄԻԵՒՆՈՅՆ ՀԱՅԵՐԷՆՆ են: Եւ որքան էլ բառարան սարքողները հակառակը պնդեն, միեւնոյն է, ԱՏԵՆ բառը եւ ԺԱՄԱՆԱԿ բառը հայերէն են նոյնքան, որքան եւ ԻՐԻԿՈՒՆ եւ ԵՐԵԿՈՅ, ՄՐՍԵԼ եւ ՊԱՂԵԼ, ՍՈՒԶԱՆԱՒ եւ ԸՆԴԾՈՎԵԱՅ բառերը, ՊԱՏՒԱԿԱԼ բառը արեւմտահայերէն չէ, հայերէն է, ինչպէս եւ ՎԱԽՑՆԵԼ, ՎԱՐ, ՄԱՆՉ, ԵՐԹԱԼ բառերը, իսկ ինչ վերաբերում է ՕԹՈ եւ ԱՒՏՈ բառերին, ապա դրանք ոչ թէ արեւմտահայերէն ու արեւելահայերէն են, այլ երկուսն էլ օտար: Ընդհանրապէս, այսօրինակ մօտեցումը
գալիս է լեզուի աւերածութիւնները գլխաւորող,
այժմ հանգուցեալ Գ. Ջահուկեանից, որի «արդի հայերենի մէջ կատարած մարզանքներին» հետեւողականօրէն
անդրադարձել եմ ժամանակին: Ակադեմիկոսի «արդի հայերէնի» խեղագրութիւնից հրաժարուելու
փաստարկն այն էր, որ նախադեկրետային ուղղագրութեամբ,
օրինակ, ինչպէ՞ս ենք գրելու «թոզ» բառը: Այդ հարցին եւ սիրով
ու յարգանքով պատասխանեցի, որ կը գրենք հայերէն՝ «փոշի»:
Օտար բառերը ներմուծւում են ռուսերէնից եւ ի զուր են արտերկրի մէջ կարծում, թէ «անկախութեան բառապաշարը»՝ ԻՄԻՋ, ՔԻԼԵՐ, ԳՐԱՆՏ եւ ուրիշ բազմաթիւ վայրենութիւններ հայաստանցի երեսփոխանն ու գողականը իւրացնում են իրենց չգիտցած օտար լեզուներից:
Օտար բառերի համար ռուսերէնի միջնորդութիւնը գաղափարական պահանջ է եղել եւ շարունակում է մտքի ծուլութեամբ շարունակուել ոչ միայն սովետահայ լեզուաբանների մէջ, այլեւ հասարակութեան այն խաւերում,
որտեղ շարունակում է տիրապետել «սովետական երջանիկ անցեալի» մասին մտագարութիւնը: Եւ սա այն դէպքում, երբ հայերէնի համար անհրաժեշտութեան պարագային ընդունելի են բոլոր փոխառութիւնները, եթէ միայն կատարւում են հայերենի անեղծ այբուբենով, հայերէնի անեղծ ուղղախօսութեամբ եւ ուղղագրութեամբ:
Սովետական (սովետահայ) լեզուաբանութիւնը միասնական «գիտական» միջոցներով եւ մօտեցումով տնօրինել եւ շարունակում է տնօրինել ռուսական նուաճումներին զոհաբերուած հարիւրից աւելի ազգերի լեզուները: Եւ ինչպէս ամէն սովետականը, այս «լեզուաբանութիւնը» նոյնպէս համարւում է «ամէնից առաջաւորը ամբողջ աշխարհում»: Թէեւ, ինչպէս
բազմիցս համոզուել ենք, որ ամենայն սովետականը
հետամնացութիւնն է, ինքնահաւան մեծամոլութիւնը եւ
խաւարամտութիւնը: Սովետական լեզուաբանութեան նկատմամբ պաշտօնական մօտեցումը հետեւեալն է. «Զարգացման ուրոյն ընթացք է ունեցել լեզւաբանութիւնը Սովետական Միութիւնում: Հոկտեմբերեան սոցիալիստական մեծ յեղափոխութիւնից անմիջապէս յետոյ սովետական լեզուաբանութիւնը զարգացել է երկու ուղղութեամբ, մի կողմից՝ լեզուի ուսումնասիրութեան մէջ մարքսիզմ-լենինիզմի սկզբունքների ներդրում, լեզուի մասին մարքսիստական ուսմունքի մշակում, միւս կողմից՝ Սովետական Միութեան լեզուների բազմակողմանի ուսումնասիրութիւն», այնուհետեւ՝ «Սովետական լեզուաբանութեան մէջ առաջատար դեր է խաղում ռուս լեզուաբանութիւնը, որը միաւորելով միութեանական հանրապետութիւնների լեզուաբանների ջանքերը, առաջ է մղում լեզուաբանական գիտութիւնը ժամանակակից գիտութեան պահանջների մակարդակով» (ՀՍ Հանրագիտարան, հ. 4, էջ 515— ընդգծումներն
իմն են, ԿԱՍ):
Այսինքն, վերջին դրոյթի համաձայն, սովետահայ լեզուաբանները հայերէնի «զարգացման» գործը ապահովում են ռուս լեզուաբանութեամբ: Եւ ուրեմն, նրանց համոզմամբ, հնարաւոր է ազգային մի լեզուի նկատմամբ կիրառել օտար որեւէ լեզուի, զօր օրինակ, չինարէնի, անգլերէնի կամ պապուասերէնի լեզուաբանութիւնը: Քանի որ «սարերի, ձորերի վրայով եկող կոմունիզմը» (ինչպէս տեսնում էր սովետահայ բանաստեղծը) արդէն ոչնչացրել էր հայոց լեզուի հայ եւ օտարազգի հայագէտների հաստատած
գիտութիւնը:
Յովհ. Բարսեղեանը եւ ընդհարապէս սովետահայ «լեզուաբանական» փաղանգը մարքսիզմ-լենինիզմի սկզբունքների ներդրումով, եւ
լեզուի մասին մարքսիստական դասակարգային ուսմունքի մշակումով աւելի քան կէս դար հետեւողականօրէն աւերել է Հայերէնը եւ շարունակում է աւերել, քանի որ նրանց ձեռքը բռնող չկայ: Ընդհակառակը, Հայոց լեզուի ոխերիմ այդ հակառակորդները չափազանց ազատ են գործում հատկապէս մեր օրերին, երբ Ազգային Ժողովից մինչեւ նախագահական եւ կառավարական ոլորտների մէջ հայերէնի գրագիտութիւնը բացառուել է:
Յատկապէս որ կան, հրապարակ
են իջել 21-րդ դարի յեղափոխականներ, ովքեր
յեղափոխութեան իդիոտիզմը փորձում են
նախ գրաւոր խօսքը բանաւորին մօտեցնելու ռուս-նացիոնալ‐բոլշեւիկեան սկզբունքով եւ արդէն հասել են այն հանգրուանին, երբ ոչ թէ
արդէն բանաւոր, այլ փողոցային-գողական լեզուով ու ոչինչ չնշանակող «ա» օժանդակ բայով են խեղդում հայերէն գրական լեզուն, քանի որ անտեղեակ
են, թէ «Է»-ն բառ է: Բացատրեմ
ռուսերէնով, որտեղ «Է» կը թարգմանւի «есмь»: Նաեւ «եւ» եւ «ու» երկհնչիւնները, որոնք շաղկապներ
լինելով այս վերջին տարուայ ընթացքին իբրեւ
տառեր զետեղուեցին Հայոց Այբուբենի մէջ, որտեղից վերջնականապէս
դուրս մղուեց «Ւ,ւ» գիրը
իսկ այբուբենի գրերի թիւն էլ աւելանալով չորս գրով՝ դարձաւ 39 (բացայայտելով,
որ սաւոկային «լեզուաբանները» եւ անձամբ հանգուցեալ ակադեմիկոս Գ. Ջահուկեանը պարզ թուաբանութիւն
էլ չեն իմացել — տե՛ս մեր «36 + 4 = 39 կամ ՀԱՅՈՑ ԼԵԶՈՒԻ ԵՂԾՈՒԱԾ ԱՅԲՈՒԲԵՆԸ » եւ «36 + 2 ԳՐԵՐԻՆ ԱՒԵԼԱՑՐԱԾ «ՈՒ» ԳԻՐԸ կամ ՍՈՎԵՏԱՀԱՅ ԼԵԶՈՒԱԲԱՆՆԵՐԻ ՏԳԻՏՈՒԹԻՒՆԸ » հրապարակումները, որոնց պատասխանը Յովհ. Բարսեղեանը իր ստալինեան լեզուաբանութեան հիմունքներով տուեց մի
գործողութեամբ, որին առայժմ ոչ ոք ուշադրութիւն չի դարձրել։
Ոչ ոք չի նկատել կամ, յամեանայն դէպս դեռ
ոչ ոք չի ընդվզել Հայոց այբուբենը երկու անգամ անցեալ 20-րդ դարում խարդախելուց յետոյ եւս մէկ անգամ էլ խարդախուեց 21-րդ դարի երկրորդ
տասնամեակին։
Այսպիսով,
մարքսիստական դասակարգային ուսմունքի ջրերն ընկած, մեր քաղաքական ու մշակութային միջազգայնական-յեղափոխականները
որեւէ նորութիւն իրենցից չեն ներկայացնում: Նրանք պարզապէս
շարունակում են Կրեմլի երբեմնի հրահանգների
ու կոմկուսակցական որոշումներն իրականացնելը, հաւանաբար բոլորովին չկռահելով, թէ Հայերէնը մորթելու գործը իրենց
ուսերին են վերցրել :
Սովետական լեզուաբանի գրքոյկի մէջ, բնական է, կան նաեւ «զարգացւած տեսութիւններ», որպիսիք լեզւաբանութեան «կորիֆէյ» Ի. Ստալինի «Մարքսիզմն
ու լեզւաբանութեան հարցերը» «դարակազմող աշխատութեան» թթուածնով են շնչում: Այսպէս, օրինակ, Յովհ. Բարսեղեանը գրում է. «Ինչ արագութեամբ է ձեւափոխւում բանաւոր լեզուն, նոյն արագութեամբ էլ նրան հետեւում է գրաւորը», եւ ապա կատարում է մի այսպիսի եզրակացութիւն. «Աւանդութիւնից յետոյ միշտ կենդանի խօսքն է տիրապետողը եւ զարգացման ընթացքի թելադրողը լինում»:
ՉԻ ԼԻՆՈՒՄ…
Դարձնում են… Եւ դարձնում են թերուս եւ ապազգային «գիտունները»: Սովետական ակադեմիկոսից
մինչեւ դոկտորներն ու նրանց օգնականներ՝ լեզուագիտութեան
թեկնածուները…
Գրական
լեզուն ազգային մեր իրականութեան մէջ տասնեակներով բարբառներ օգտագործող խմբերը ԳՐԻ
ԼԵԶՈՒՈՎ միաւորելու, փոխադարձաբար հասկանալու խնդիրն է լուծել։ Տուեալ ազգին պատկանող
մարդը ՍՈՎՈՐՈՒՄ է խօսել ԳՐԻ ԼԶՈՒՈՎ՝ հասկանալի դառնալով բոլորին՝ գիւմրեցին՝ արցախցուն, վանեցին՝ լոռեցուն եւ այլն։
Բանից
անտեղեակ մարդը գոնէ այս վերջին պարբերութիւնը կարդալով անմիջապէս կարող է պատկերացնել,
թէ ինչպիսի ոչ միայն զաւեշտ, այլեւ աղետ կարող է լինել, եթէ միայն հայաստան‐արցախի մէջ կենդանի բարբառները բանաւոր խօսքի հետեւութեամբ դառնան գրի լեզու…
Բանաւոր
լոզուին հետեւող գրաւոր լեզուն, այսինքն ԳՐԱԿԱՆ ԼԵԶՈՒՆ, որի անունն իսկ տալուց խուսափում
է չարաբաստիկ Յովհ. Բարսեղեանը, ինչպէս այսօր արդէն տեսնում ենք տարրալուծուելով շոտ
մօտ ապագային Հայ Ազգը կը տանի այն հեռաւոր
ժամանակները, երբ գրից ու գրականութիւնից զուրկ
Մեծ Հայաստանի հարաւային մի մարզի հայը չեր հասկանում հիւսիսային ուրիշ մի մարզի հային
եւ մէկը միւսի հետ հաղորդակցութեան մէջ էր մտնում տիրապետող Տիզբոնի պարսկերենով…
Թէեւ,
գրեթէ վստահ եմ, որ ինձ հետ չհամաձայնող «ամենագէտները» կարող են իբրեւ անվերապահ փաստ,
թէ «Դեհ, մենք էլ խօսում ենք տիրապետող Կրեմլի ռուսերէնով»…
Եւ դարձեալ
կը համոզուենք, թէ որպիսի ճապուկութեամբ են ազգային, հոգեւոր եւ մշակութային խնդիրները
հէնց մի ոտքի վրայ լուծում մեր հայրենակիցներից ոմանք…
© Կարէն Ա.ՍԻՄՈՆԵԱՆ
