WHO’S WHO կամ
Ո՞Վ Է ՆԱ
ՎԵՀԱՆՈՒՇ ԹԵՔԵԱՆ
ՈՐ ԱՊՈԼՈՆԻ ՔՆԱՐՈՎ ԵՒ ՄԱՐՏԱԿՈՉԻ ԵՂՋՐԱՓՈՂՈՎ ՊՈԷՏՆ Է
Հաւաքոյթից յետոյ
մի քանի մասնակիցների հետ կանգնած զրուցում էի, երբ ինձ ծանօթացրին Վեհանուշ Թեքեանին,
նրան ներկայացնելով իբրեւ «թէեւ շատ երիտասարդ, բայց արդէն իր գրականութեամբ ինքնահաստատուած
բանաստեղծի»...
Այս գնահատականը
այնքան անկեղծ էր ու հպարտ անմիջականութեամբ, որ Բէյրութից վերադառնալուն պէս որոնեցի
Վեհանուշի հրապարակումները մամուլի մէջ։
Փարձեցի սոսկ
տպաւորութիւն եւ կարծիք յայտնել…
Ափսո՛ս…
Ինչեւէ… տարիներ
անցան… Երկու տասնամեակ… Գործի բերումով մեկնեցի Միացեալ Նահանգներ եւ Բոստոնում ստացայ
Վեհանուշին այցելելուի հրաւէրը։
Եւ, ուրեմն,
պոէտի հետ երկրորդ հանդիպումը արդէն նրա տանը, սեղանի շուրջ էր, որտեղ կային նաեւ հրաւիրուածներ
եւ ընդհանուր մէր զրոյցը ստիպովաբար ընդհանուեց, քանի որ իմ ճամբորդութեան յաջորդ հանգրուանին
հանդիպում էի ունենալու խմբերից մէկի հետ, որոնք հետաքրքրուած եւ հեռուից հեռու զօրաւիգ
ու իսկապէս անհանգստացած էին Հայաստանի Գոյապահպանութիւն քաղաքացիական շարժումի գործունէութեամբ
ու ճակատագրով։
Երրորդ հանդիպումը
արդէն Փարիզի սրահներից մէկի մէջ էր։ Աւելի ճիշտ Վեհանուշ Թեքեանն էր այդ սրահ եկել
հանդիպելու իր ընթերցողներին, որոնցից մէկն էլ ես էի։
Լսում էի Վեհանուշի
խօսքը, յետոյ նա իր բանաստեղծութիւններից կարդաց եւ Փարիզի մէջ անցնող ու անհեռանկար
տարիների իմ միայնակ գոյութեան ընթացքին այդ երեկոյ առաջին անգամ ոչ միայն գօտեպնդուեցի,
այլեւ փարատուեցին բոլոր երկիւղներս ու կասկածներս, թէ ամէն բան աւարտուած է եւ աւարտուած
է ոչ թէ ինձ համար, այլ Հայաստան երկրի…
Երեկոյի աւարտին
մօտեցայ Վեհանուշին, երկու խօսք փոխանակեցի` յայտնելով իմ ուրախութիւնը մեր այս հանդիպումի
առիթով եւ երախտագիտութիւնը, թէ ինչո՛ւ՝ նա, վստահ եմ, չկռահեց…
Յետոյ շտապէցի
հեռանալ եւ Փարիզի փողոցներով մօտ ժամ ու կէս իբրեւ թէ զբօսնելով, քանի որ միշտ էլ
ստպուած էի քայլել փոխադրականի տոմսակի մի քանի ֆրանկը խնայելու համար, մինչեւ ձեղնահարկի
կացարան հասնելս արդէն պատրաստ էր իմ տպաւորութիւնը, որ ոգեւորուած խօսք էր լինելու
նրա պոէզիայ մասին։
Իմ տոմսակը լոյս
տեսաւ մամուլի մէջ.
ԱՊՈԼՈՆԻ ՔՆԱՐԸ ՄԱՐՏԱԿՈՉԻ ԵՂՋՐԱՓՈՂ…
Վեհանուշ Թեքեանի գրական երեկոյի առիթով
Հարիւր տարուց աւելի է, ինչ չենք կարողանում — բայց գուցէ չե՞նք ուզում — պատասխանել առաջին հայ քաղաքացուն եւ ազատամարտիկին՝ Միքայէլ Նալբանդեանին.
Հայ մարդ, հայ
ազգ, ասա՛ արդեօք
Որտե՞ղ է քո
հայրենիքդ…
Հայ մարդիկ
շատ եղան, ովքեր այս խօսքի վրայ — ի դէպ այս խօսքը բնաւ հարց չէ, այլ սթափուելու պահանջ
— կարողացան դուրս գալ ընդարմացումից, ուղղեցին իրենց մէջքերն ու, երբ բարձրացրին գլուխները՝
երկնքում ծագող արեգակ տեսան։
Եւ
քայլեցին…
Քայլեցին Ազատութեան յետեւից, քանի որ Ազատութիւնը կարող էր նրանց,
այդ Հայ մարդկանց տանել դէպի հայրերի երկիր…
Քայլեցին նուիրումով եւ յոյսով։ Ինչպէս սովոր էին գնալ՝ մաճը բռնած։
Բայց նոյնիսկ ազատամարտիկի ոգեղենութիւնն ու տոկունութիւնը, կամքն ու գիտակցութիւնը
նրանց չհասցրեցին որոնումների կապոյտ եզերքին։
Որովհետեւ նրանք մնացին մենակ՝ իրենց որոնումների մէջ։ Որովհետեւ
Ազգը չուզեց գտնել իր Հարաց երկիրը եւ աւելին՝ տրուեց ինքնախաբէութեան։
Ազատութեան ու Հարաց երկիր տանող ճամբան ընդհատուել, եթէ կ’ուզէք՝
փակուել էր կարմիր ոճիրի եւ կարմիր խաբէութեան իրար յաջորդող ազէտներով։ Եւ եթէ կարմիր
ոճիրը Հային մէկ հարուածով կտրեց արմատներից, ապա կարմիր խաբէութիւնը շարունակական
էր եւ այսօր էլ շարունակւում, նորանոր դիմակներով մոլորեցնում է Ազգը, նրան ստիպելով,
որպէսզի ցանկալին ընկալի իբրեւ իրականութիւն եւ ապրի կամքն ու ոգին լլկող պատրանքների
մէջ։
Եթէ միայն ա՛յս լինէր մեր ցաւը…
Լուսաւոր այս դարում նոյնիսկ լուսաւոր մարդիկ են տառապում խաւարամտութեամբ,
երբ խօսքը դառնում է ազգային ազատագրութեանն ու հայրերի երկիրը որոնելուն։ Խաւարամտութիւնը
դարձել է իւրօրինակ «բարոյականութիւն», հնազանդութեան գետնաքարշ արդարացում, ստրկութեան
լուծը քաշելու անհեթեթ պատրաստակամութիւն։
…Այս երեկոյ, երբ վստահ էի, թէ հաղորդակցուելու եմ Պոէտի քնքոյշ
ապրումներին ու ներանձնական զգացումներին, վստահ էի, թէ նրան լսելով, գոնէ մէկ-երկու
ժամ մոռանալու եմ իմ Ցաւը, քանի որ այդ ժամերն անցնելու են միայն Գեղեցիկի մթնոլորտի
մէջ, բանից պարզուեց որ հայ գրողի ձեռքին Ապոլոնի քնարը չի կորցրել մարտակոչի եզջրափող
դառնալու իր մոգական ընդունակութիւնը։
Գեղեցիկ ապրումների հետ նաեւ՝ Միտք, յիշողութիւնների մէջ մորմոքուելու
հետ՝ Գործողութիւն, խաբկանքի ու պատրանքի փոխարէն՝ դաժան, անողօք, բայց Հայրերի Ազատ
Երկրի օդի պէս անհրաժեշտ Ճշմարտութիւն։
Եւ լո՛յս, որ անպայման ցրելու է մտքի խաւարը։
Եւ հաւա՛տ, որ անպայման սթափեցնելու է Ազգը։
Եւ կորո՛վ, որ անպայման ազատագրելու է Հարաց երկիրը սեփական այլասերուած
ու օտար խուժանի ոտքերի տակ կոխան լինելուց։
Մայիս, 1995, Փարիզ
Այդ
օրուանից անցել է քսա՜ն տարի…
Բայց ես ուրիշ ի՞նչ կարող եմ աւելացնել Վեհանուշի այս
դիմանկարին, երբ դեռ «թէեւ շատ երիտասարդ, բայց արդէն իր գրականութեամբ ինքնահաստատուած բանաստեղծ» էր։
Ինձ, անշուշտ, օգնելու է բանաստեղծութիւնների
այն շարքը, որ նա հրապարակել է վերջին տարիներին։
Ահաւասիկ.
ԴԱՆԻԷԼ
ՎԱՐՈՒԺԱՆ
Առաջին օրէն գրիչ ու մուրճ առած
Գծեց քանդակեց արարիչն այս հողեղէն,
Մերթ արեւաթագ արքայ բաղնիքէն նոր ելած,
Մերթ անմեղայ մարդկութեան խղճմտանքի դարբին։
Երկու երգ փսփսաց ցորեններու ականջին
Պարեցին ցորենները հովածփուն, հոլանի։
Լուսափրփուր կիներու եւ ծիծերու թխաթոյր
Կաթոգին սէր բաշխեց ու կիրքի յորձանուտ։
Կարմրաշառայլ պառերէն դարձաւ գիւղը հայրենի
Հօր օրհնութիւնը խնդրեց, մօրը կարօտը կարդաց.
Երգեց գրիչ եղեգնեայ, մարած օճախ, ցաւած ցուպ,
Ցողունաբեկ Արմենուհի եւ արծուեբոյն Անին լքուած։
Սերմնացանի ափին անհունի հունտ դրաւ
Ու հրաշէկ ձիուն թամբեց հզօրութիւն,
Գրկեց ուլիկը արիւնլուայ ու լուռ
Եւ բանուորուհին հանապազօր հազով։
Իրմէ կաթիլ մը արցունք՝ աղքատ տունի սեղանին,
Իրմէ բուռ մը կարմիր հող՝ տուն չդարձող մարտիկին,
Դատարկ նաւուն լքուած ղեկ
— ու ծածանո՜ւմ հրաշքի
Լոյսի ալիք, յորդ ակներգ այս հեթանոս Յիսուսին։
Ինչպէ՞ս ծաղկեցուց բառեր հրաշուշան,
Ծրծունքեց ամբարները պատմութեան թաքուն,
Իր երկերը դարձան զանգեր օրհներգութեան,
Աշխարհի չորս ծագերուն խաղաղաբոյր խնկաման։
³
Նկուղին մէջ ուր մահուան ահն օրէ օր կը մեծնար
Նկուղին մէջ ուր մահուան ահն օրէ օր կը մեծնար
Հայրենի գիւղը շողացուց ու շաղեց հացը կենաց.
Նոր առասպելի լոյսը հազիւ աւետած
Օգոստափառ իր ղօղանջը՝ մորթուած ճիչ դարձաւ։
Անկէ ի վեր այդ արնոտ արահետէն մարդ չանցաւ.
Ինկա՜ւ քերթողը որուն դիւցազն հոգին կը լուսէ
Կարմիր ուխտի զրահանդերձ առաքեալն այս Տիրազարմ
Ընդամենը՝ երեսունմէկ տարեկան։
³
Քանի՜ արցունք, քանի կսկիծ, քանի՛ ամեակ
դարձած բուրվառ՝ կ’օրհներգե՜ն քեզ ծագէ ծագ
Ամայութեան մէջ՝ ամրակուռ
քերթողութեան մայր տաճար։
Ուրեմն, ահաւասիկ…
«Ինքնահաստատուած
երիտասարդ բանաստեղծը» մեզ ներկայանում է իբրեւ հայրենական գրականութեան Ճշմարիտ ՊՈԷՏ…
© Կարէն Ա.Սիմանեան, 2015, Փարիզ
